معرفی کتاب

زین‌العابدین شیروانی، ملقب به مست‌علی شاه از دراویش نعمت اللهیه، طبق رسم معهود صوفیان، از 1211ق شروع به سیاحت کرد، وی در مدت سیاحت، یادداشت‌های فراوانی گرد آورد که ثمره آن‌ها سه کتاب با موضوع احوال طوائف امم و ترتیب و تألیف اوضاع طبقات مردم، تحت عناوین ریاض السیاحه، حدائق السیاحه و بستان السیاحه است. این سه کتاب در حقیقت دایره‌المعارفی است در علم‌الادیان و جغرافیا و تاریخ و شامل فواید ادبی و عرفانی و فلسفی و پر از مواد مردم‌شناسی و تاریخ اجتماعی ایران و نواحی هم‌جوار آن. کتاب حاضر شامل بخش اعظم قاره‌ آسیا تا آسیای دور و جزایر پایین خط استوا، بخشی از اروپا و قسمتی از آفریقای شمالی است. بستان السیاحة متأخر بر حدائق و ریاض نوشته شده ولی از آن دو کامل‌تر است. این کتاب مشتمل بر یک سیر، 28 گلشن و یک بهار، ذکر دیار و احوال اشخاص به ترتیب حروف است.

پیش نویس کتاب در سال 1247ق آغاز شده و در تاریخ لفظ مرغوب به پایان رسیده است. این کتاب بار دیگر در سال 1250ق تغییراتی داشته و تحریر جدیدی از آن ارائه شده و با دیباچه‌ای به نام محمدشاه قاجار بوده است. این کتاب با چاپ سنگی و قطع رحلی سه بار چاپ شده و اکنون چاپ دیگری از آن به صورت تصحیح انتقادی ارائه می‌شود. نسخه اساس این چاپ، جزو میراث نعمت اللهیه بوده که در اختیار نورعلی تابنده است. مؤلف بستان السیاحه در یادداشتی بر آن، نسخه را به وصی طریقتی خود رحمت‌علیشاه هدیه داده و این نسخه به جانشینان وی رسیده و اکنون در اختیار نورعلی تابنده است.